Giáo sư: ông là ai, đang làm gì?

(Kiến nghị về hệ thống giáo sư hiện nay)

GS TS Nguyễn Đức Dân

về trang chủ

1. Kết quả xét phong những người đạt chuẩn chức danh GS, PGS năm 2017 có số lượng tăng đột biến khiến dư luận xôn xao và thủ tướng đã ra chỉ thị phải rà soát lại danh sách này. Có điều, những thành viên trong HĐCDGSNN (Hội đồng chức danh giáo sư ) cầm cân nảy mực ra quyết định cho người này người nọ được nhận hay bị đánh trượt chức danh chuẩn GS, PGS thì nay chính họ lại được trao quyền kiểm tra rà soát xem quyết định của mình có đúng hay không, “mỗi hồ sơ đều được giao cho 3 GS trong hội đồng ngành thẩm định thì nay chính các GS này đảm nhiệm việc rà soát hồ sơ ứng viên đó” (TT, 23.2.2018) (mà không phải là những người độc lập với những Hội đồng này rà soát). Hẳn thủ tướng biết quy luật không ai lấy đá ghè chân mình, không thể vưà đá bóng vừa thổi còi, nhất là tham nhũng hiện đang là quốc nạn trong xã hội ta, nên có thể thủ tướng đã thấy trước báo cáo của các Hội đồng này đại loại sẽ là “làm việc chặt chẽ, kỹ lưỡng, nghiêm túc và công tâm”, “các kết quả kiểm tra đều khớp với việc thẩm định hồ sơ ban đầu” và kết quả “về cơ bản là chính xác, đúng đắn”. Rốt cuộc lượng GS, PGS tăng đột biến này đã thêm vỏ bọc “được rà soát kép” theo “quy trình chặt chẽ”. Vậy là được rồi? Đội ngũ GS, PGS lẫn lộn vàng thau, nhiều người không thực chất được tích tụ trong nhiều năm qua nay lại được bổ sung một lực lượng khủng những GS, PGS hữu danh vô thực. Cứ theo cách làm hiện nay, đội ngũ GS, PGS sẽ ngày càng phình ra còn chất lượng thì teo lại mãi mãi không đuổi kịp ai.

2. Giải quyết tình trạng trên như thế nào? Cần làm ngay nhưng cần có thời gian để các trường tự điều chỉnh.

Tôi không lạm bàn về những chiến lược và chính sách phát triển khoa học, giáo dục, phát triển tổng thể hệ thống và mạng lưới các trường đại học của Nhà nước mà chỉ đề cập tới những nguyên lý và chính sách cụ thể liên quan đến nâng cao chất lượng đội ngũ GS, PGS, TS hiện nay. Những nguyên lý chung là: Thực hiện tự chủ đại học triệt để. Việc trường nào do đội ngũ giảng viên của trường đó quyết định. Giáo sư, Phó giáo sư phải là những người đang trực tiếp đào tạo và giảng dạy. Do vậy:

2.1. Xây dựng đội ngũ GS, PGS của mỗi trường. Trả lại cho từng đại học quyền tự chủ bổ nhiệm GS, PGS do Hội đồng phong học hàm chuyên ngành (HĐHH) trường quyết định. Nhà nước (Bộ Giáo dục) quy định những điều kiện cần tối thiểu và lượng hóa được cho hai chức danh GS, PGS.

Những HĐHH chuyên ngành này được thành lập theo nhu cầu bổ nhiệm một chức danh cụ thể nào đó. Xong việc là tự giải thể (tựa như việc thành lập các Hội đồng chấm luận án tiến sĩ hiện nay). Nghĩa là trong trường không có HĐHH cố định và tổng quát cho mọi ngành. Số lượng thành viên mỗi hội đồng nên ít, khoảng 4 – 6 người, trong đó có không dưới 2/3 thành viên ngoài trường (để đảm bảo tính khách quan). Trường cần thông báo công khai và trước một thời gian nhất định những vị trí GS, PGS cần tuyển. Ứng viên cho những chức danh này không nhất thiết là giảng viên cơ hữu của trường. Những chức danh này chỉ có giá trị trong trường đã bổ nhiệm.

2.2. Minh bạch hóa chất lượng đội ngũ giảng viên mỗi trường. Chất lượng ở đây được hiểu là những công trình khoa học. Tôi tạm chưa đề cập tới những yếu tố chưa lượng hóa được về phương diện chất lượng khoa học như có bao nhiêu nhà giáo ưu tú, nhà giáo nhân dân, bao nhiêu bằng khen, huân huy chương, bao nhiêu chiến sĩ thi đua, bao nhiêu đề tài nghiên cứu khoa học cấp này cấp kia…Vì những đề tài khoa học nào nếu có kết quả tốt thì đã được chuyển thành những công trình khoa học.

Minh bạch hóa bằng quy tắc mỗi trường đều phải có Cẩm nang thông tin khoa học xuất bản hằng năm, của các giảng viên cơ hữu của trường. Ở đó chỉ cần ghi tên bài đăng ở tạp chí nào (ngoài nước và trong nước), kèm ngày tháng năm cụ thể, và viết được những giáo trình hay những công trình nghiên cứu nào. Tất cả các giảng viên TS, PGS, GS đều phải được ghi tên vào cẩm nang này, dù không có công trình nào.

2.3. Ngoại lệ

Kiến nghị này không áp dụng với những trường đặc thù cần có cơ chế riêng thuộc lĩnh vực an ninh và quân đội.

Nếu thực hiện kiến nghị trên, xã hội GS, PGS sẽ trở nên minh bạch, mọi người sẽ biết được GS, PGS ông là ai, đang làm gì hay chỉ là một vùng trắng, một “giáo sư giấy” trong khoa học.

TP HCM, ngày 27.02.2018