Người mà đến thế th́ thôi

NguyễnĐứcDân

về trang chủ

1.      Từ hư

 

Trong truyền thống Việt ngữ học, từ hư là lớp từ chỉ có ư nghĩa ngữ pháp, không có ư nghĩa từ vựng, v́ thế chuyển sang tiếng Anh, tiếng Pháp chúng được gọi là ‘từ rỗng nghĩa’ (empty word, mot vide). Tiếng ‘hư’ trong những từ ghép Hán-Việt đều tạo ra nghĩa như vậy. ‘Hư’ có nghĩa là không thực, không có ǵ cả: hư ảo, hư cấu, hư danh, hư không, hư vô...

Trong câu Kiều ‘Ngườimàđếnthếth́thôi’ ngoại trừ từ ‘người’, 5 từ c̣n lại đều là từ hư.Ấy vậy mà khi đọc câu này, ai cũng thấy đó là lời cảm khái về thân phận kỹ nữ Đạm Tiên “nổi danh tài sắc một thời”.

2.      Từhưtạoranghĩa

 

Như vậy các từ hư kết hợp với nhau cũng có thể  h́nh thành nghĩa.‘Mà’, ‘th́’, ‘thôi’ là trợ từ, liên từ. ‘Thế’ thuộc lớp đại từ thay thế cho một điều xảy ra trước đó. Cả 4 đều là từ hư.

Chúng tôi chứng minh được rằng trong những t́nh huống này, ‘đến’ không phải là động từ. ‘Đến’ là trợ từ thể hiện ư nghĩa cực kỳ, tột cùng của từ mà nó đi kèm, như đến nỗi, đến là, đến lạ, đến lắm, đến thế, lấy đến...Xin dẫn chứng qua những tác phẩm văn học và báo chí.

(Ḥn đảo này) “nhỏđếnnỗitưởngnhư con gàgáy to ở đầuđảo, cuốiđảocũngnghethấy” (NguyễnKhải, Chúngtôi ở CồnCỏ); “Tôicũngchưabaogiờyêutự do đếnmứctiếpnhậnt́nhtrạngnổiloạn.”(ĐặngThịHạnh, V. Hugo); “Cáiphốấyđếnlắmnhà.”(LưBiênCương); “Khôngchỉcóhốihậnsuông, tôic̣ncắntayđếnchảycảmáu.” (Ngh́nlẻmộtđêm, t.255); “Cuộcănvạnày, chúnglàmhạilăo ta đếnhơntrămbạc.” (NgôTấtTố, Mộtcuộcănvạ); “[Bàlăonh́nthịvàbànghĩ: Người ta cógặpbướckhókhăn, đóikhổnày,] người ta mớilấyđếncon ḿnh.’ (Kim Lân, Vợnhặt)”; “Cảbakếtquảthămḍtrongtuần qua đều cho thấy ông Trump bị ông Biden bỏ xa đến thế.’(TT,21.7.2020);‘Emkhônghiểuv́cáiǵmàhọkhôngưaemđếnthế’ (Thépchảy); ‘Singapore khôngcónhiềunguồntàinguyênthiênnhiênnhư VN, đếnnướcngọtcũngphảinhậpkhẩuđểsửdụng.’(TTCT, 19.8.2018)...

 

3.      V́sao câu “X mà đến thế th́ thôi” có nghĩa cảm khái?

 

Từ ‘mà’ tạo ra danh ngữ ‘X mà...’, như ‘Ḥn đất mà biết nói năng’.  Nếu có từ th́ đi tiếp theo ‘X mà...’ sẽ trở thành nguyên nhân và phần sau nó trở thành kết quả “X mà...th́...”, như ‘Ḥn đất mà biết nói năng th́ thầy địa lư hàm răng không c̣n’.‘X màđếnthế’ tạoranghĩa X làcựckỳvềmộtphươngdiệnnàođó. Từ hư ‘thôi’ có nghĩa ‘ít’ (tôi nặng 45 kư thôi; chỉ c̣n 5 phút nữa thôi;...). Nó nhập với nghĩa của thực từ ‘thôi’làngừng, làkếtthúcđể h́nh thành nghĩa ở phần kết quả ‘khôngc̣nǵđểnóinữa’.

Vậy là ‘X mà đến thế th́ thôi’ luôn luôn tạo ra nghĩa ‘X mà đến thế th́ không c̣n ǵ để nói nữa’. Đây là một lược đồ nghĩa khái quátđúng với mọi thực từ X. Tùy thuộc X mà lược đồ trên có những nghĩa cụ thể trong tâm trí chúng ta. Bạn thử lấy X= yêu, anh em, khổ, chồng, lănh đạo, đời... hay bất kỳ một thực từ nào khác, sẽ đều có những nghĩa cảm khái tương ứng thích hợp: 

-         Yêumàđếnthếth́thôi.

-         Anh em màđếnthếth́thôi.

-         Khổ màđếnthếth́thôi.

-         Chồng màđếnthếth́thôi.

-         Lănh đạo màđếnthếth́thôi.

-         Đời mà đếnthếth́thôi...

Tiếng Việt có nhiều lược đồ nghĩa của những từ hư  lư thú như vậy.