những
người đẹp lập luận[1]
GS TS Nguyễn Đức Dân
Có một
quan niệm đã đi vào ca dao:
Đàn
ông nông nổi giếng khơi
Đàn
bà sâu sắc như cơi đựng trầu.
Quan niệm trên không hẳn
đúng. Chúng ta dẫn vài “chiêu” – phương thức – nói năng, lý lẽ sắc bén khi
phụ nữ lập luận để bảo vệ mình
và gia đình.
1.
Đàn bà dễ có mấy tay…
Nói
tới Hoạn Thư, người Việt nghĩ ngay tới một “sư
tử Hà Đông” mà không nghĩ tới một tài năng
lập luận bậc thầy. Khi bị Kiều bắt
về hỏi tội, Hoạn Thư khấu đầu lý
lẽ:
Rằng tôi chút phận đàn bà,
Ghen
tuông thì cũng người ta thường tình
Ghen tuông là
chuyện tất yếu của nữ giới. Cho nên, dù tôi
rất kính yêu cô (Kiều), nhưng khi ghen, ai chẳng làm vậy:
Lòng
riêng, riêng những kính yêu,
Chồng chung chưa dễ ai
chiều cho ai.
Vả
lại, tôi đâu có đối xử tệ, xin cô
nghĩ cho:
Nghĩ cho khi gác viết kinh,
Với khi khỏi cửa
dứt tình chẳng theo.
Sách lược xin ân xá của
Hoạn Thư là nhận tội và đề cao Kiều:
Trót lòng gây việc chông gai,
Còn nhờ lượng bể
thương bài nào chăng.
Trước
cách nói năng khiêm
nhường, lý lẽ
sắc sảo vừa lý
vừa tình này, Kiều được ca ngợi là “lượng bể” nên ở vào
thế “Làm ra (xử
tội) thì
cũng ra người nhỏ nhen”. Kiều đành khoát tay tha. Rành rành mắc tội với
Kiều mà Hoạn Thư
lại thoát tội!
2.
Hỏi
lại – nghệ thuật né tránh rồi
chuyển câu hỏi khó cho đối phương
Trong
xã hội, phụ nữ thường không được
bình đẳng với nam giới. Nhiều tục lệ,
tập quán , quan niệm phong kiến trói buộc phụ nữ , tước đi
của họ nhiều quyền sống chính đáng. Ai
vượt ra khỏi khuôn khổ đó ít nhất
cũng bị chê
cười về nhân
thân.
Có giai thoại sau: Tiền Ích Khiêm, viên thượng
thư bộ Lễ triều đình nhà Minh nhưng đầu hàng nhà Thanh, có
người cháu gái sau mãn tang chồng đã tái giá.
Gặp cháu, ông ta hỏi
mỉa móc máy về nhân thân người cháu:
“Hai lần đều là
cưới, lần trước trống nhạc vang
trời còn lần này sao im ắng vậy?” [Theo tục lệ địa phương, trong
lễ cưới tái giá không có trống nhạc].
Cô
cháu hỏi lại theo đúng cách của người
cậu:
“Hai lần cậu đến
mừng đám cưới cháu,
lần trước cậu mặc áo cổ tròn còn
lần này sao lại mặc
áo đính móc?” [quan lại nhà Minh mặc áo cổ tròn; quan lại nhà Thanh mặc áo
đính móc]
Trước một câu hỏi mỉa cũng về nhân thân
người cậu cúi gầm mặt không biết đáp
sao. (theo TTĐ)
3. Thấp cơ thua trí đàn bà
Chuyện
cổ tích Việt Nam Người
đàn bà bị vu oan kể rằng hai lái buôn Lý và Tình làm giao kèo thách đố nhau. Lý tuyên
bố đã “quan hệ” được
với vợ Tình. Chứng cứ là anh ta biết một nốt
ruồi ở chỗ kín trong
người vợ của Tình. (Thực ra hắn biết
chi tiết này do bà đỡ cho vợ Tình kể lại)
Thế
là Tình mất hết cơ nghiệp. Uất quá, Tình đánh
vợ rồi đuổi
đi.
Để
trả thù Lý và minh oan cho mình,
một hôm vợ Tình vu cho Lý
mượn 20 quan tiền (quen
nhau nên không làm văn tự).
Họ lôi nhau lên quan. Lý
bị vu oan , tức quá, bèn
cam đoan với quan: “Tôi
không hề quen biết gì người đàn bà này!”
Thế là mắc bẫy của vợ Tình: “Bẩm quan, nếu nó không hề quen tôi thì làm sao nó
lại có thể ăn nằm với tôi được
cơ chứ!”
Lý
thua kiện, mất luôn tài sản và cũng lòi ra là đã
lừa gạt Tình. Vợ Tình chẳng những bảo
vệ được danh dự
mình mà còn lấy lại được tài sản
của chồng.
Người
vợ thông minh này đã nói điều giả dối lừa cho đối
phương phủ định, vô tình bộc lộ
những điều mâu thuẫn, giả dối của đối
phương.
Đó
là phương pháp lập
luận: Lấy điều
giả dối để chứng minh điều giả
dối.
4. Từ
một giả thiết sai
Triệu Truyền Đống
kể câu chuyện sau: Trong vòng chung kết một cuộc
thi hoa hậu Hồng Kông, ban giám khảo hỏi cô Dương:
-
Nếu phải chọn một trong hai
người sau đây làm
bạn đời thì cô sẽ chọn ai? Sôpanh (nhạc sĩ thiên tài Ba Lan) hay
trùm phát xít Hítle?
-
Tôi sẽ lấy Hítle.
Thật bất ngờ, quan khách xao động hẳn lên với cùng một câu hỏi: Sao
lại chọn Hítle?
Cô
Dương mỉm cười:
-
Nếu lấy Hítle, tôi hy
vọng mình sẽ cảm hoá được HítLe:
Đại chiến lần thứ hai có thể đã không
xảy ra và hàng chục triệu người đã không
chết uổng.
Cô giành được những tràng
vỗ tay cuồng nhiệt của khán giả. Cô đã nhanh
trí nhận ra rằng Sôpanh và
Hítle đều đã chết. Không ai phải lấy
người chết. Giả thiết đó sai. Nên
cô có quyền mặc sức chọn Hítle hay Sôpanh. Vấn
đề là giải thích thế nào thôi. Vậy thì chọn
lấy Hítle mới là điều lạ và bất ngờ.
Thành công vì cách chọn bất ngờ và vì cô đã giải thích khôn khéo , có
sức thuyết phục.
Khi lập
luận hãy chú ý tới quy tắc sau: Từ một tiền đề (giả thiết) sai
có thể dẫn tới
một kết luận bất kì .
5.
Lấy
điều không thể để chứng minh điều
không thể
Một
chuyện kể Ấn
Độ (giống một giai thoại về Trạng
Quỳnh): Thời xưa, có vị vua Ấn Độ
bịnh nặng, thầy thuốc tâu với vua rằng
chỉ cần uống sữa bò đực là vua hết
bệnh ngay. Mà việc này chỉ có nhà thông thái
Ca-bu-ơ mới tìm
được. (Người này thuốc nọ vốn thâm
thù với Ca-bu-ơ). Tin lời thầy thuốc, nhà vua ra
lệnh cho Ca-bu-ơ đi tìm sữa bò đực. Ông ta
rất lo lắng, chưa biết tìm kế gì để thoát nạn. Cô con gái khuyên ông
đừng lo, cô sẽ giúp ông.
Hôm
sau vào lúc nửa đêm, con gái Ca-bu-ơ mang ít quần áo
cũ đến bên bờ sông cạnh hoàng cung rồi
giặt dưới cửa sổ phòng ngủ của
quốc vương. Trong đêm yên tĩnh, cô cố tình khua
động rõ to làm vua không sao ngủ được.
Cả giận, nhà vua phái vệ binh bắt cô gái giải
về hỏi tội: Cớ
sao đang đêm đến đây
giặt giũ ầm ầm làm ta không ngủ được? Ngươi có biết
tội không?
Cô
gái ra vẻ sợ hãi: Dạ, dân nữ biết. Mong
bệ hạ tha tội. Có điều, dân nữ bất
đắc dĩ mới phải làm vậy. Số là,
chiều nay cha dân nữ mới đẻ em bé, mà trong nhà
chẳng còn quần áo sạch sẽ tã lót cho em bé nên dân
nữ đành phải đi giặt vào lúc này.
-
Nói láo! Ngươi đùa cợt ta chắc? Ai
đời đàn ông lại đẻ con!
-
Dạ,
nếu bệ hạ có thể hạ lệnh cho
người đi kiếm sữa bò đực thì sao
đàn ông lại không có thể đẻ được
ạ?
Nghe
vậy, nhà vua cười: Ngươi
chắc chắn là con gái của Ca-bu-ơ rồi. Thôi, về bảo cha ngươi cứ giữ lấy
món sữa bò đực cho em bé ông ta vừa đẻ bú
nhé!
Thế
là Ca-bu-ơ thoát khỏi tai hoạ.